DESIGN CZYLI SENIOR NA WARSZTACIE

Robert Pludra jest designerem, Zuza Sikorska animatorką kultury. Jako Latający Designerzy prowadzą w Towarzystwie „ę” projekty, spotkania i warsztaty z obszaru designu społecznego. Jak sami mówią: - Chcemy zachęcić ludzi do przyglądania się swojemu otoczeniu i zainspirować do  działania i eksperymentowania. Jeżeli chcesz, możesz być sprawczy. O „Latających designerach”, współpracy z seniorami, „Seniorach w Akcji”, „Archipelagu pokoleń” i designie na plaży rozmawia Marcin Fiedorowicz. 

Foto: Kamila Szuba

Marcin Fiedorowicz: Czym dla was jest design?

Robert Pludra: Pojęciu designu jest bardzo pojemne, mieści się w nim bardzo wiele: projektowanie mody, wzornictwo przemysłowe, projektowanie graficzne. Kiedyś częściej mówiono o produktach jako obiektach, teraz mówi się o usługach, z ang. tzw. service design. Ale jeśli szeroko mówimy o designie, dla mnie oznacza on usprawnianie życia. Projektowanie narzędzi czy obiektów, ale też działania, które zaspokajają potrzeby, rozwiązują konkretne problemy.

Ale jakie kwestie możemy poddać analizie?

Robert: Wszystkie. Tutaj z okna widzimy przystanek autobusowy. To też może być zagadnienie do analizy. Zbieramy grupę mieszkańców, zadajemy im pytanie: „Czy ten przystanek zaspokaja wasze potrzeby? Czy natrafiacie na jakieś problemy, gdy z niego korzystacie?”. Odpowiedzi byłyby różne: siedzenia na przystanku są za niskie, za wysokie, niewygodne. Dlaczego wiaty są takie małe, czemu nie ma oświetlenia i tak dalej... Wtedy ja- jako projektant  mogę na to spojrzeć z różnych stron. Jeśli chodziłoby o oświetlenie, skąd wziąć energię? W wypadku powiększenia wiaty musimy pamiętać  o pozostawieniu odpowiedniej przestrzeni na chodniku. Czy człowiek na wózku będzie mógł przejechać obok przystanku? Czy ten przystanek będzie odpowiedni do różnych typów autobusów? Szukamy technologii, które pozwolą na realizację tego projektu, szacujemy koszty i tak dalej.

Czyli designer urealnia, ściąga na ziemię te wszystkie pomysły?

Zuza Sikorska: Trochę tak. Praca z projektantami , pozwala nam przeprowadzić ludzi przez cały proces: od teoretyzowania i budowania koncepcji do realizacji i testowania swoich pomysłów w praktyce.

I co na przykład razem robiliście z ludźmi?

Zuza: Meble plażowe (śmiech)

Robert: Chcieliśmy wejść w przestrzeń miejską i coś w niej zrobić. Tematem była Wisła. W ramach różnych dyskusji i spotkań powstały trzy różne koncepcje tego, co chcielibyśmy stworzyć. Wybraliśmy jedną, która miała potencjał realizacji. Takie działanie w stylu: „zrób to sam”. I razem z grupą zbudowaliśmy meble plażowe.

Zuza: Po etapie koncepcyjnym wyszliśmy w przestrzeń i zaczęliśmy budować zaprojektowane obiekty: sami cięliśmy, wierciliśmy przykręcaliśmy śruby. A potem testowaliśmy te nasze meble. Zapraszaliśmy ludzi do sprawdzenia jak im się z nich korzysta. Ważnym elementem naszej pracy jest upowszechnianie gotowych rozwiązań, dlatego na koniec każdego działania udostępniamy wybrane projekty w formie prostych instrukcji „zrób to sam” i zachęcamy innych ludzi do korzystania z wypracowanych przez nas rozwiązań.

To były działania, w które angażowaliście seniorów?

Robert: Grupa była bardzo różnorodna. Wśród uczestników była jedna seniorka. Gdy ludzie mówili, że nad Wisłą nie da się czegoś zrobić, ona opowiadała nam jak było w przeszłości, jak ludzie sobie z tym radzili w latach 50 tych. To bardzo nas otwierało na nowe rozwiązania, pokazywało, że można i da się!

Zuza: Tym, co nasze działania dają ludziom – i czego ja też nauczyłam się od designerów – to jest odmienna perspektywa. Może warto wychodząc ze swojej klatki schodowej, z której wychodzę codziennie od wielu lat, pierwszy raz rozejrzeć się, spojrzeć i zastanowić się, jak mi się z tego korzysta, czy lubię tę przestrzeń, czy nie byłoby dobrze czegoś tu zmienić? Chcemy zainspirować ludzi do myślenia, że mogą mieć wpływ na świat w którym żyją i że warto wspólnie działać, mieć wpływ, być sprawczym.

I seniorzy są sprawczy?
Zuza:  Aktywistów w starszym wieku jest coraz więcej. Towarzystwo „ę” od lat realizuje program „Seniorzy w akcji”, dla ludzi, którzy chcą zrealizować swoje pomysły działając w ten sposób na rzecz swojej społeczności.

Możecie podać przykłady tych działań?

Robert: Wiesz, pomysły były bardzo różnorodne. Nagranie płyty z aranżacjami starych piosenek, tworzenie wirtualnego muzeum miasta, warsztaty rękodzieła, cykl zajęć w przedszkolach.

Zuza: Szukamy lokalnych liderów, którzy chcą się rozwijać i dzielić swoją pasją z innymi. Otrzymali dotacje na realizację własnych pomysłów, ale przede wszystkim wzięli udział w szkoleniach i warsztatach wspierających ich w działaniach. My z Robertem poprowadziliśmy warsztaty o designie społecznym. Chcieliśmy ich nauczyć wykorzystywać design jako narzędzie, sposób myślenia i metodę pracy.

Jak to wyglądało?

Zuza: Opowiadaliśmy czym jest design społeczny i jak można łączyć go z działaniami animacyjnymi, pracą w lokalnych społecznościach, jak można włączyć go w proces wymyślania i realizacji projektu.

Robert: I analizuje się pod różnymi kątami. A jeżeli nie starcza nam pomysłów i umiejętności, zapraszamy specjalistów, którzy poszerzają swoją wiedzą nasze kompetencje.

I jakie były reakcje na takie metody pracy? To chyba coś nowego dla seniorów?

 Zuza: Kiedy po pierwszych burzach mózgu dajemy im narzędzia, materiały nawet tak proste jak biała kartka papieru, i prosimy o stworzenie modeli przestrzennych zawsze słyszymy: - Nie umiem, nie mogę, nie mam pomysłów.

Robert:. Dlatego powtarzamy, że nie zależy nam na jakości wykonania. Chodzi o notatkę myśli, szkic, który jest trójwymiarowy. Wtedy za dużo nie trzeba opisywać, można lepiej wyobrazić sobie i pokazać jak to mogłoby zadziałać. To lepiej przemawia do wyobraźni innych, pozwala znaleźć słabe i mocne punkty pomysłu, zadać sobie nowe pytania.

Zuza: Nie ustępujemy. Mówimy macie pięć minut, powodzenia. Wracamy i zawsze okazuję się, że ci ludzie mają mnóstwo świetnych pomysłów. To jest ten moment, który ich odblokowuje. A oni zawsze są dumni i zdziwieni, że dali radę, że są tacy kreatywni.

Zuza, pamiętasz swój pierwszy projekt z seniorami?

Zuza: Pamiętam, byłam przerażona czy sobie poradzę. Sytuacja pracy z ludźmi, którzy są dwa razy starsi, dużo bardziej doświadczeni jest wymagająca, ale też bardzo ciekawa i rozwijająca. Seniorzy z którymi się spotykam są dociekliwi, ale też otwarci. Chętnie dzielą się wiedzą, dyskutują i uczą nowych rzeczy.

A dla ciebie Robert, co było wyzwaniem?

Robert: Jak pracowałem z młodszymi ludźmi, albo w moim wieku, układ był często bardziej partnerski. Taką przyjmujemy strategię, jesteśmy „na ty”, razem działamy. Jeśli jest między nami dziesięć lat różnicy, to wszyscy możemy rozmawiać jak znajomi. Seniorom jest trudno przyjąć taką konwencję, rozmawiać z takiej perspektywy.

Zuza: Ale oni uwielbiają dyskutować, spierać się. Dla mnie ważne są te rozmowy, wymiany poglądów, różne spojrzenia na te same zjawiska. Dzięki temu problemy, które bierzemy na warsztat są głębiej i wnikliwiej przeanalizowane.

No właśnie, jaka jest ta perspektywa seniorów, jak odbierają otoczenie, na jakie problemy napotykają?

Zuza: Takich wyzwań i obszarów, które warto byłoby usprawnić jest mnóstwo i powoli zwiększa się ich świadomość. Seniorzy też są różni, są bardzo niejednolitą grupą. Ale wszyscy dużo mówią o potrzebie spotkań z młodymi, o wymianie międzypokoleniowej, o chęci dzielenia się wiedzą, o potrzebie dostępu do informacji.

Robert: To ujawniło się np. przy naszej współpracy z Urzędem m. st. Warszawy. Oni realizowali swój projekt i zajmowali się tworzeniem centrum seniora w dzielnicy Nowolipki. Zaprosiliśmy na spotkanie Lecha Uliasza, który koordynuje ten projekt (z ramienia Biura Polityki Społecznej), aby opowiedział o nim seniorom. My mieliśmy potem wypracować rekomendacje.

Zuza: Więc zapytaliśmy ludzi: „ jak to widzicie? Jak według was powinno wyglądać centrum seniora?”. No i okazało się, że seniorzy, nie chcą „ centrum seniora”. Nie chcieli takiego getta, miejsca gdzie są sami seniorzy. Zamiast tego zaproponowali stworzenie centrum międzypokoleniowego, gdzie młodzi ludzie korzystaliby z wiedzy i umiejętności ludzi starszych, a starsi uczyli się od młodych. Chcieli je aktywnie współtworzyć, być współodpowiedzialni, chodziło im o budowanie wspólnoty.

Robert: Ważnym elementem który nam wskazali seniorzy był system informacji. Pojawiały się pomysły jak informować o samym centrum, jak do niego skutecznie zapraszać, jak dotrzeć do potencjalnych użytkowników takiego miejsca.

Zuza: Pracując z seniorami widzimy, że rzeczywiście brakuje miejsc i mediów, które by ułatwiły seniorom dotarcie do informacji o tym co dzieje się w mieście, z czego i gdzie mogliby skorzystać , na jakich zasadach. Widać zresztą wyraźnie, że w jakiegoś powodu na ciekawe, bezpłatne wydarzenia przychodzą sami młodzi.

Może seniorzy nie są zainteresowani?

Zuza: Niektórzy może nie są. Ale też często nie czują się zaproszeni. Bardzo często ta informacja do nich nie dociera. Albo nie jest dla nich zrozumiała. Plakaty, ulotki, kampanie informacyjne często projektuje się, nie myśląc o potrzebach osób starszych. A jeśli robimy coś za publiczne pieniądze, powinniśmy dołożyć wszelkich starań, aby jak najwięcej mieszkańców mogło z tego skorzystać.

Ale jeśli już informacja do nich dotrze, co jeszcze stanowi barierę?

Zuza: No właśnie, zadawałeś sobie to pytanie, dlaczego seniorzy nie wychodzą wieczorem pogadać w fajnej klubokawiarni, do której sam chodzisz? Dlaczego nie spotykasz ich w kawiarniach, restauracjach? Oni często nawet nie wiedzą, że w ich dzielnicy powstały nowe miejsca no i zazwyczaj nie czują się tam dobrze, nie czują się tam mile widziani.

I próbowaliście to jakoś zmieniać?

Zuza: W ramach projektu „Archipelag pokoleń” zorganizowaliśmy cykl  spotkań i dyskusji w modnych warszawskich lokalach: „Państwo miasto”, „Sztuki i Sztuczki”, „Klubokawiarnia Towarzyska” i „Cafe Kulturalna”. Nasi seniorzy byli tymi miejscami zachwyceni. Opowiadali mi potem, że zaczęli umawiać się ze swoimi znajomymi w tych miejscach. Ważna dla nich była otwartość właścicieli, to że barmani nie patrzyli na nich krzywo, że czuli się na miejscu.

http://e.org.pl/design/
http://e.org.pl/meble-nad-wisla/

Marcin Fiedorowicz – socjolog, trener antydyskryminacyjny, dziennikarz. Od 2005 roku związany ze środowiskiem organizacji pozarządowych. Współpracuje z Magazynem HUSH oraz portalem „Art & Business”, gdzie pisze o modzie, designie i sztuce. 

 Foto: Kamila Szuba, Krzysztof Pacholak